Toen iemand mijn vroeg, waarover ik schreef, antwoordde ik: ‘over vrouwen in de Tweede Wereldoorlog’. ‘O, powervrouwen!’ was haar onmiddellijke reactie. Ja, powervrouwen, zo kan je ze wel noemen, de vrouwen die streden om een bijdrage te mogen leveren aan de oorlog. Vrouwen aan wie wij te danken hebben dat meer functies voor vrouwen weggelegd zijn, als we dat willen. Dat het een ware strijd moest zijn geweest om aan die oorlog mee te mogen doen, kunnen we ons in deze tijd nauwelijks voorstellen.
Terwijl aan het einde van de 19de eeuw de Nieuwe Vrouw aan het ontstaan was, moest zij aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog weer genoegen nemen met een plaats achter het aanrecht en zorgen voor aanwas van soldaatjes in de dop. Vele vrouwen weigerden zich bij die ouderwetse houding neer te leggen. Zij vonden dat ze evenveel recht hadden om mee te strijden als de mannen. En ze stonden hun mannetje! Daarvan getuigen de verhalen die eindelijk na vele jaren, loskomen. Eén van die vrouwen was Francien de Zeeuw. Natasza Tardio schreef een inspirerende biografie over deze stoutmoedige vrouw naar aanleiding van gesprekken met haar. Het boek ‘Francien de Zeeuw –van verzetsheldin tot eerste vrouwelijke militair.’ is onlangs verschenen bij uitgeverij Pepperbooks. De auteur belicht in haar boek op voortreffelijke wijze alle belangrijke perioden van Franciens leven, haar tijd bij het verzet; de oprichting van de Marva; de periode in toenmalig Nederlands- Indië; en haar terugkeer in de burgermaatschappij.
Wat maakte Francien tot een ‘powervrouw’? Het feit dat ze telefoniste was, zodat ze in staat was om de gesprekken af te luisteren van de SD? Dat vrouwen aan het verzet geen kleine bijdragen leverden, is inmiddels al aanvaard. Zij het dat het algemene beeld nog altijd bestaat uit koeriersters en het rondbrengen van illegale bladen en pamfletten, terwijl vrouwen ook gevaarlijk werk deden. Betrokkenheid bij overvallen op distributiekantoren bijvoorbeeld en liquidaties. Aan arrestaties ontkwamen de vrouwelijke verzetsleden evenmin. Bekend is het verhaal van Hannie Schaft. Ook Francien werd gepakt, maar in de chaos en door de paniek van de naderende Poolse bevrijders lieten de Duitsers haar samen met andere gevangenen vrij.
Is het dan misschien het feit dat ze Engelandvaarder werd en op bezoek mocht bij koningin Wilhelmina? Al hoor je daar weinig over, er waren meer vrouwen die Engelandvaarder waren.
Of is Francien dan toch die powervrouw, omdat zij de eerste Marva (Marine Vrouwenafdeling) was? Ook hier speelde de motivatie: ‘We wilden na de oorlogsjaren iets doen voor Nederland’ (Francien de Zeeuw) een zeer belangrijke rol. De vrouwen hoopten op erkenning van hun werk door gewoon door te kunnen gaan met datgene wat ze deden in de oorlog. Waarom zou hun situatie na de oorlog ineens anders moeten zijn?
Doch in een patriarchale maatschappij is geen ruimte voor gelijkheid. Met de vrede in zicht moesten vele vrouwen hun posities al weer afstaan aan de mannen die zouden terugkeren van de fronten. Het ontstaan van de Marva ging dan ook niet zonder slag of stoot. De opzet was dat vrouwen zich vrijwillig ging melden om ondersteunende taken te verrichten, zodat de marinemannen zich bezig konden houden met hun eigen opdrachten op zee. Koningin Wilhelmina sputterde nog tegen, Nederland was volgens haar nog niet klaar voor een vrouwenafdeling, een opvatting die ondersteund werd door de kerkelijke instanties. Maar de vrouwen waren nodig. Tegenwerken had geen nut, maar aldus Hare Majesteit:‘De meisjes moeten zelf met het verzoek voor een militaire vrouwenafdeling komen’. Niet een nieuw standpunt. In Amerika – en ook in Engeland – waren het ook de vrouwen die zelf het initiatief namen om in de oorlog te mogen vliegen. Hun bijdrage werd echter wel beperkt tot de transportdiensten. Toch wisten die vrouwen opmerkelijke prestaties te bereiken, vlogen ze toestellen, waarvoor mening man de moed niet kon vatten, en waren hun verliezen aanzienlijk minder dan onder de mannelijke piloten.
Voor Francien betekende deze vorstelijke opstelling opnieuw werk aan de winkel. Enthousiast zette zij zich in voor het nieuwe initiatief en uiteraard wilden vrouwen meedoen. Dit was de kans om te bewijzen dat ze net zo goed een militair uniform waardig waren als de mannen.
Vanwege haar verzetsdaden bleef de aandacht van de media op Francien de Zeeuw gericht. Zelf vond ze haar inzet niet zo bijzonder en zo dachten veel vrouwen in die tijd erover. Wellicht dat hun aandeel daarom zo gemakkelijk vergeten werd. Vrouwen, nationaal en internationaal, hadden in oorlogstijd moed getoond zonder erbij stil te staan dat ze vrouw waren. Ze vonden hun inzet vanzelfsprekend, er moest werk verricht worden en dus staken ze de handen uit de mouwen. Het gevoel van rechtvaardigheid was de grootste drijfveer. Voor Francien was dat niet anders. Ze moet daarom onbetwist beschouwd worden als een powervrouw. Ze nam geen blad voor haar mond, want ze wist waar ze voor stond en had dat in die moeilijke oorlogsjaren ook bewezen. Gevolg was wel dat ze door die houding moeite had met het opvolgen van bevelen. Bij de Marva was ze in de eerste plaats een vrouw en dan pas telde haar inzet. Bovendien was er nog de Hollandse nuchterheid: doe maar gewoon, dan doe je al gek genoeg. Al die media-aandacht kwam haar nog duur te staan. Een aantal keren werd ze bij de bevorderingen tot officier gepasseerd. Tot ze besloot om haar ontslag in te dienen. Toen drong het tot de heren door dat ze een goede kracht zouden verliezen en ze kozen eieren voor hun geld. Eindelijk kreeg ze haar welverdiende promotie.
Thans met de huidige ontwikkelingen in de nog altijd patriarchale maatschappij lijkt het erop dat we opnieuw veroordeeld zullen gaan worden tot het aanrecht. Gelijkheid is nog steeds ver te zoeken. Vaak worden vrouwen nog gezien als slechts een prooi dat veroverd dient te worden en vervolgens zijn ze het bezit van de man. Wat resulteert in het befaamde ‘opzitten en pootjes geven’ wanneer het de man gelegen komt, en beslist geen zelfstandig optreden. Laat staan het lef hebben om een man voorbij te streven. God zij dank waren er vrouwen als Francien de Zeeuw die zich los geworsteld hebben aan dat belachelijke beeld en gelukkig zijn ze er nog steeds. Vrouwen die aantonen over kracht en moed te beschikken, wanneer het er op aan komt. Zou het daarom zijn dat God de vrouwen kinderen laat baren?
Francien de Zeeuw overleed 8 september 2015 op 93-jarige leeftijd.
Aanvullende info:
-Natasza Tardio: Francien de Zeeuw -van verzetsheldin tot eerste vrouwelijke militair;
uitgeverij: Pepperbooks; ISBN: 978.90.2060.845.8
-Lees ook mijn korte artikel n.a.v. haar overlijden: Francien de Zeeuw en de Marva
The wartime girls. 